Möhürlənmiş həqiqət: şan balı haqqında bilmədikləriniz
Şan balı – arıların şanlarında yaratdığı və olduğu kimi təqdim olunan təbii baldır. Bu bal nə süzülür, nə də qızdırılır – arılar onu mum hüceyrələrə yığıb möhürləyirlər. Yəni insan əli dəymədən, təbiətin verdiyi şəkildə saxlanılır. Arılar bu şirin məhsulu sanki təbii qablaşdırmaya büküb qoruyur. Məhz buna görə şan balı ən təbii məhsul hesab olunur. Aşağıda onun xüsusiyyətlərini və alarkən nələrə diqqət yetirmək lazım olduğunu izah edəcəyik.
Şan balı nədir və niyə təbiidir?
Şan balı – balın şanlar içində bütöv formada təqdim olunduğu haldır, yəni süzülməmiş və işlənməmiş şəkildə. Arılar nektarı şan hüceyrələrinə yığır, qurudur və şanla möhürləyirlər. Arıçı həmin şanı çıxarıb kəsdikdə, içində təbii şəkildə yetişmiş bal olan şan parçaları alınır. Bu cür bal təbiliyini qoruyur: qızdırılmır, süzülmür, başqa bal partiyaları ilə qarışdırılmır. Onun tərkibində təbii komponentlər – mum (təxminən yarısı), vərəmum (təxminən 10%), çiçək tozu və arılar tərəfindən əlavə olunan fermentlər olduğu kimi qalır. Yəni bu – arının yaratdığı saf baldır.
Şan balına "təbii halda" deyilməsinin səbəbi budur ki, o, sizə məhz olduğu formada – arının saxladığı mum hüceyrələrdə təqdim olunur. Bu hüceyrələr möhürləndiyi üçün bal havayla təmasda olmur, xarici təsirlərə məruz qalmır. Belə qorunma, balın uzun müddət təzə, ətirli və faydalı qalmasına kömək edir. Həmçinin, yüksək ferment miqdarı və qızdırılmaması səbəbilə şan balı digər ballardan daha gec xarlayır və uzun müddət maye formada qalır.
Qeyd etmək lazımdır ki, insanlar şanın özünü də çeynəyərək istifadə edirlər. Mum parçaları həzm olunmur, lakin təbii adsorbent kimi işləyərək bağırsaqları təmizləyir. Məhsul pasterizasiya olunmadan, təbii şəkildə istifadə edildiyi üçün şan balı arıçılığın ən təbii məhsullarından biri sayılır.
Şan balının üstünlükləri
- Minimal işlənmə və təbiilik. Şan balı nə süzülüb, nə qızdırılıb, nə də qarışdırılıb. Necə ki, arılar onu möhürləyib – eləcə təqdim olunur. Fermentləri və ətirli maddələri olduğu kimi qoruyur.
- Daha zəngin tərkib. Balın içində mum, vərəmum və çiçək tozu da olur. Bu komponentlər məhsulun faydasını və bioloji dəyərini artırır.
- Zəngin dad və ətir. Şan balı təbii və güclü dad verir. Vərəmum və mum isə ona əlavə ləzzət qatır – yüngül acıtəhər və ədviyyəli notlar hiss olunur.
- Yavaş xarlama. Möhürlənmiş şan balı süzülmüş baldan daha gec xarlanır, maye formasını uzun müddət qoruyur.
- Şan çeynəməyin faydası. Mum diş ətini masaj edir, ağız boşluğunu təmizləyir, vərəmum isə antiseptik təsir göstərir.
- Uzunmüddətli saxlanma. Əgər şan möhürlənmiş və sərin yerdə saxlanılıbsa, illərlə keyfiyyətini qoruyur.
Şanın olması keyfiyyət zəmanəti deyil
Çoxları düşünür ki, şan varsa, bal da mütləq təbiidir. Lakin bu yanlışdır. Arılar təkcə nektardan yox, şəkər şərbətindən hazırlanan "balı" da şana yığır və möhürləyir. Bəzi arıçılar bal yığımı zamanı arıları şəkərlə qidalandırır və nəticədə şanlarda faydasız, şirin bir kütlə yaranır.
Bundan başqa, şanın haradan götürüldüyü də əhəmiyyətlidir. Əgər çərçivə gənə qutularından (arılar üçün yuvalardan) götürülübsə, içində güləm və ya hətta ana arının qoyduğu yumurtaların qalıqları ola bilər. Keyfiyyətli şan balı yalnız bal yığımı üçün qoyulan üst hissə – mağaza korpusu adlanan bölmədən götürülməlidir.
Şan və onun təbiiliyi
Arıların şanı tez və düz qurması üçün arıçıların istifadə etdiyi hazır mum vərəqlərə "şan" (vəştina) deyilir. Bu vəştina təmiz mumdan və ya qarışıq materiallardan hazırlana bilər. Təmiz şan – yəni yalnız arı mumu ilə hazırlanmış və kimyəvi qatqısı olmayan şan – balın keyfiyyətinə təsir etmir. Amma parafin, stearin və digər qatqılı vəştinalar həm balın dadını, həm də sağlamlığını poza bilər. Ən ideal variant – arının şanı tamamilə özü tikdiyi haldır.
Şan balı saxtalaşdırıla bilərmi?
Bəli. Əgər arılar şəkər şərbəti ilə qidalanıbsa, bu şərbət də şana yığılır və möhürlənir. Belə "bal"da ferment olmur, dadı sadə və faydası az olur. Hətta bəzən hazır şanlara əl ilə da şərbət doldurulub möhürlənə bilər. Saxtalığın əlamətləri bunlardır: mövsümdən kənarda çox maye bal, karamel və ya həddindən artıq şirin dad, ətirin olmaması, şanı açanda balın dərhal tökülməsi.
Keyfiyyətli şan balı necə seçilməlidir?
- Balı tanıdığınız, güvəndiyiniz arıçılardan və ya fermer bazarlarından alın. Onlardan balın hansı arıxanadan olduğunu və şərbətlə qidalandırılıb-qidalandırılmadığını soruşun.
- Şanların ən azı 2/3 hissəsi möhürlənmiş olmalıdır. Mumun rəngi açıq və təmiz, qoxusu isə təbii olmalıdır – parafin iyi olmamalıdır.
- Dadına baxın: yalnız şirin yox, həm də çiçəkli, təbii və mürəkkəb dad olmalıdır. Ətiri və ləzzəti zəngin bal daha etibarlıdır.
- Qablaşdırma hermetik və səliqəli olmalıdır. Spirt qoxusu və baloncuklar – balın xarab olduğunu göstərir.
- Qiyməti həddən artıq ucuz olmamalıdır. Şan balı mumu ilə birlikdə verildiyi üçün bahalıdır. Çox ucuz bal – çox vaxt saxtadır.
İslamda dürüstlük və təbiiliyə yanaşma
İslam alıcını aldatmağı qadağan edir. Peyğəmbər Mühəmməd (s.a.s.) buyurmuşdur: “Kim aldadırsa, bizdən deyil.” Şəkər şərbətini bal kimi satmaq – aldatmaqdır. Vicdanlı arıçı bal yığımı zamanı arını şərbətlə qidalandırmaz, saxta məhsulu təbii kimi təqdim etməz. Belə insanlara etibar etmək olar.
Şan balının üstünlükləri və çatışmazlıqları
- Üstünlüklər: təbilik, fermentlər, ləzzət, mumun faydası, uzunmüddətli saxlama imkanı.
- Çatışmazlıqlar: adi baldan baha, saxtalaşdırılma riski var, mumu çeynəmək bəziləri üçün narahatdır.
Bu məqamları nəzərə aldıqda, hər kəs özü qərar verir: şan balı süfrənizdə yer almağa dəyərmi? Çoxları üçün cavab birmənalıdır: bəli – çünki bu, təkcə fərqli bir ləzzət təcrübəsi deyil, həm də təbiətlə birbaşa təmas hissidir. Əsas odur ki, balı ağılla, dürüst arıçılardan alın. O zaman “möhürlənmiş həqiqət” sizə öz təbii gözəlliyini tam şəkildə göstərəcək.
